Hieronder mijn betoogje tegen Maarten Boudry op geloofenwetenschap.nl. Zijn reactie is ook daar of op zijn eigen site te lezen.
Op het kwaliteitsblog 3 Quarks Daily schreef Maarten Boudry recent een stuk dat begint met een goedgekozen vergelijking: als je de muziek niet hoort waarop mensen dansen, lijken hun bewegingen nergens op te slaan. Pas als je de muziek hoort, begrijp je waarom ze dansen. Zo ook, wil Boudry maar zeggen (net als de joodse bron waaraan hij de parabel indirect ontleent), is het handelen van oprecht religieuze mensen niet te snappen als je niet iets van hun belevingswereld begrijpt. En ‘in deze seculiere tijd’ dreigen we het contact met zulke oprechte religie wel eens te verliezen.
Die waarschuwing is dan weer muziek in de oren van deze auteur, een atheïstische historicus die er zeer van overtuigd is dat ideeën ertoe doen en dat het streven naar begrip van andere belevingswerelden om allerlei redenen de moeite waard is. ‘Fijn, Maarten’, zou ik dan willen zeggen. Tenminste, als Boudry en ik elkaar kenden, en tutoyeerden. ‘Ik ben het met je eens. We vonden elkaar al in ons gedeelde atheïsme. Nu vinden we elkaar ook nog eens in de gedachte dat begrip van overtuigingen die ons onjuist of vreemd lijken, wetenschappelijk en filosofisch relevant kan zijn.’
‘Waaraan’, zou ik Boudry vervolgens willen vragen, ‘denk je in de eerste plaats, wanneer je ons oproept religieus denken niet te negeren?’ ‘Ben je gegrepen door de rijkdom van Augustinus’ filosofie, en wil je ons aanmoedigen hem vooral te lezen ondanks het feit dat hij de hele tijd maar over die “God” praat? Vind je dat de middeleeuwse islamitische theoloog Al-Ghazali een paar interessante wetenschapsfilosofische thema’s aansnijdt wanneer hij bijvoorbeeld zegt dat natuurwetten niet kunnen bestaan, ook al snijdt hij die thema’s aan in dienst van een diep theocentrisch wereldbeeld? Of vind je het ook zo interessant dat de geschiedenis van dat westerse seculiere en wetenschappelijke denken zo vervlochten is met de vroegmoderne religieuze context?’
En dan blijkt wat de eigenlijke inzet is van Boudry’s waarschuwing:
Now, alas, we can no longer ignore the ear-shattering blasts of suicide belts, the rattle of machine rifles, and the shouting of “Allahu Akbar” invariably preceding it. Terrorist attacks dedicated to the greater glory of a Supreme Being are being carried out across the world almost on a daily basis.
Boudry zegt hier bloemrijk dat we moeten inzien dat jihadistische terroristen echt, echt, religieus gemotiveerd zijn. Dat is het hele punt. De noodzaak tot begrip van religie begint en eindigt bij: kijk eens waar dat terrorisme uiteindelijk vandaan komt.
Ik wil Boudry hier niet wijzen op de complexe, diverse en soms gewoon onverklaarbare achtergronden en motivaties van zelfmoordterroristen; als je dat doet, ben je al snel politiek incorrect bezig, en word je in een hoek van ontkenners geduwd. En daarbij:natuurlijk is jihadisme gemotiveerd door religie. (Hier heb ik dat zelf eens betoogd.)
In plaats daarvan wil ik uitleggen waarom het mij zo bevreemdt en teleurstelt dat in deze eeuw zo’n groot deel van mijn seculiere en liberale geestverwanten een obsessie met islamitische terreur is gaan verwarren met een nieuw herwonnen belangstelling voor religie. Frits Bolkestein kan tegenwoordig allerlei islamitische rechtsscholen citeren die zeggen dat je ongelovigen mag doden, Paul Cliteur is het verzameld werk van Bin Laden gaan lezen, en Boudry verdiept zich nu dus in de psychologie van zelfmoordterroristen en is er daarbij achter gekomen dat ‘Allahu Akbar’ iets met God betekent. En daarmee is religie ineens terug in beeld. Als je religie negeert, zo concludeert Boudry, ‘you are deluded about other people’s delusions’.
Dat is een intellectueel luie vorm van begrip, een koffieautomaatvariant erop. ‘Weet je, als ik écht in het vliegende spaghettimonster zou geloven zou ik ook een vergiet op mijn hoofd zetten.’ Je moet alleen even snappen hoe idioot die idioten aan de andere kant nou eigenlijk zijn: ze geloven al die onzin echt! Een vorm van verstandhouding, of zelfs maar oprechte intellectuele nieuwsgierigheid, is er niet.
En dat is ook weer niet zo gek, want waarom zou je nou bijzonder geïnteresseerd zijn in een wereldbeeld waarvan je al bij voorbaat weet dat het je niks te leren heeft? Van de islamitische staat en zijn aanhangers gaat geen interessante uitdaging uit aan onze beschaving. Wij ‘secularisten’, wij aanhangers van Hume, Bentham en Mill, hebben misschien iets te leren van Plato, Ibn Rushd en Zhuangzi; we hebben zeker niets te leren van Bin Laden en die gast die nu aan het hoofd van IS staat – ik kan even niet op zijn naam komen.
Boudry faalt namelijk ook de noodzaak aan te tonen van die verarmde vorm van begrip die hij nastreeft. Westerlingen moeten zich in religie verdiepen nu er jihadterrorisme is? Boudry kan evengoed zeggen dat we ons rap moeten verdiepen in de scheikunde nu er bomgordels zijn. Boudry’s beste argument zou zijn dat als we een probleem willen oplossen, we eerst de diagnose goed moeten stellen. Maar de ‘terroristen geloven ergens in’-mantra is helemaal niet zo’n diagnose. Ook als we erkennen dat de religieuze motivatie van zelfmoordterroristen in een of andere sterke zin een oorzaak is van het leed dat zij veroorzaken, spreekt het niet vanzelf dat de remedie ook op dat niveau gezocht moet worden. Boudry geeft daar in elk geval geen aanwijzing voor.
Serieuze interesse in de islam zou een aanwinst zijn, in een eeuw waarin een goed deel van onze medeburgers moslim is (zo’n 4 tot 7 procent in Nederland en België). En ook vanuit de gedachte dat hun ideeën er wel eens toe zouden kunnen doen. Belangstelling voor religie in het algemeen zou het historisch besef van veel seculiere denkers goeddoen. Maar als ‘religie’ voor Boudry betekent: ‘de waanideeën waardoor mensen zichzelf laten ontploffen’ (en over iets anders heeft hij het niet!) dan is dat geen vooruitgang ten opzichte van de zelfgenoegzame desinteresse waar we volgens hem vandaan komen. Het is een versterking van die zelfgenoegzaamheid; het is het vreemde alleen willen zien in zijn karikaturale gedaante. Weer een gemiste kans.